जहाँ आफूखुसी घरजग्गा बेच्न पाइँदैन

दीपेन्द्र राई
सोलुखुम्बु २१ असार
आफूसँग भएको जायजेथा बेचेर मधेस तथा सहरतिर बसाइँ-सराइ गर्ने चलन पुरानै हो । हिजोआज पनि पहाडतिर यो क्रम रोकिएको छैन । तर शेर्पा जातिको बाहुल्य रहेको सोलुखुम्बुका शेर्पाहरुलाई भने मधेस र सहरको रमझमले तान्न सकेको छैन । 
उनीहरुलेमध्ये मधेस या सहरतिर बसाइँ-सराइ गर्न चाहनेले भएको जायजेठा आपुनै समुदायका जातिलाई बेच्नुपर्छ । यो स्थानीय खुम्जुङका शेर्पाले पालना गर्नुपर्ने अनिवार्य सर्त हो । सर्तको राख्नुको कारण प्रस्ट पार्दै खुम्जुङ गाउँ विकास समितिका निवर्तमान उपाध्यक्ष ल्हाक्पा शेर्पाले भने ुप्रथमतः यहाँ बेच्ने जग्गा नै छैन । दोस्रो हामीले घर-जग्गा किनबेचमा रोक लगाएका होइनौँ बेच्न चाहनेले आपुनै समुदायका नातागोता तथा इस्टमित्रलाई मात्रै बेचौँ है भनेका हौँ ।ु
पर्यटकीय क्षेत्र भएकाले आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकमात्रै होइन कामको खोजीमा खुम्जुङ आइपुग्ने बाक्लै भेटिन्छन् । बाहिरबाट यहाँ आएर बसोबास गर्नेको बाहुल्य बढ्दै गएमा स्थानीय जातीय पहिचान नासिँदै जाला भन्ने डर छ हिमालयन इको रिसोर्ट खुम्जुङका साचालक तथा सामाजिक कार्यकर्ता तेम्बाछिरिङ शेर्पालाई । भन्छन् ुहामी हाम्रो गाउँठाउँलाई सांस्कृतिक तथा धार्मिक पर्यटकीयस्थलका रुपमा चिनाउन चाहन्छौँ । गाउँठाउँबाहिरकालाई घर-जग्गा बेच्यौँ भने सांस्कृतिक अतिक्रमण हुन्छ ।ु
दस वर्ष भयो खुम्जुङवासीले शेर्पाइतरका जातिलाई घर-जग्गा बेच्न रोक लगाइएको । ुयस्तो अभ्यास थालिए पनि व्यवहारमा कार्यान्वयन गर्न भने निकै अप्ठ्यारो परेकोु तेम्बाछिरिङ बताउँछन् । 
खुम्जुङका गाविससचिव शान्तिराम दाहालका अनुसार घर-जग्गा बेच्छु भन्नेले बेच्न पाएकै छन् । सायद यहाँका शेर्पाहरुले आन्तरिक रुपमै घर-जग्गा किनबेच गर्दा हुन् । उनीहरुले बनाएको स्थानीय नीतिले उनीहरुको समाज अस्तव्यस्त हुन नदिनु प्रधान कुरा हो । 
हुने-हुनेबीचमै घर-जग्गा किनबेच हुन्छ । आफ्नो गाउँठाउँमा बाहिरबाट आएका हुनेखानेको वर्चस्व रहेमा स्थानीय विस्थापित हुने सम्भावना उत्तिकै रहन्छ । मानवशास्त्री तथा समाजशास्त्री डम्बर चेम्जोङ भन्छन् ुसंस्कृति जोगाउने नाममा शेर्पा जातिका पितृहरुले बास गरेको आदिमभूमि बेच्न नचाहनु खुम्जुङे शेर्पाहरुको नैसर्गिक अधिकार हो । बेच्न चाहनेले समुदायभित्रकै किन्न चाहने ग्राहक खोजिदिनु कति राम्रो परम्परा । यस्तो परम्पराले सांस्कृतिक अतिक्रमण रोकिन्छ ।ु
बजारको प्रभावबारेमा त्यत्तिकै जानकार छन् शेर्पाहरु । बजारलाई कसरी उपभोग गर्न सकिन्छ भन्ने बुझेका छन् उनीहरुले । चेम्जोङ भन्छन् ुखुम्जुङ पर्यटकीय ठाउँ भएकाले व्यापारी तथा व्यवसायीको त्यो ठाउँमा आँखा लाग्नु स्वाभाविकै हो । तसर्थ बिक्रेताले भनेजति रुपैयाँ हालेर घर-जग्गा किन्ने जोकोही निक्लेलान् । त्यसो भयो भने वनसाङ्लोले घरसाङ्लो खेदेजस्तै अवस्था नहोला भन्न सकिन्न ।ु बाहिरबाट आएका व्यापारीबाट स्थानीय व्यापारी प्रभावित हुनुको भनेकै यहाँको स्थानीय अर्थतन्त्र तहसनहस हुनु हो । संस्कृति जोगाउने नाममा अन्य जातिलाई घर-जग्गा बेच्न नदिँदा गाउँमा आर्जेको सम्पत्ति गाउँबाहिर जाँदैन ।ु 
फरकमत राख्नेहरुको भनाइ छ- खुम्जुङे शेर्पाहरुले बनाएको यस्ताखालको नियम जातीय एकाधिकारवाद हो । तर आदिवासी जनजाति महासंघका पूर्वमहासचिव डा। ओम गुरुङ भने यो भनाइसँस सहमत छैनन् । डा। गुरुङ भन्छन् ुआपुनो संस्कृति जोगाइराख्न पाउने अधिकार सबैलाई हुन्छ । संस्कृति जोगाउने नाममा स्थानीय नीति-नियम बनाएर जातीय पहिचान बचाउन खोज्दा कसरी जातीय एकाधिकारवाद हुन्छ ु